PERS ACHTERGRONDEN

04-03-2009 - Aart Brouwer - de groene amsterdammer

BINNENSKAMERS gold de nieuwe eigenaar van PCM (uitgever van NRC Handelsblad, de Volkskrant en Trouw) al geruime tijd als het ‘enige werkbare alternatief’. Ook de redacties leken zich daarbij te hebben neergelegd. Dat is hun goed recht, maar de bijna geruisloze wijze waarop Van Thillo nu de hand legt op 51 procent van de PCM-aandelen wekt verbazing. Toen de Britse durfkapitalist Apax de uitgeverij in 2004 overnam, ging dat ook geruisloos. Pas toen het veel te laat was, dat wil zeggen nadat Apax eruit was gestapt en PCM bijna failliet had achtergelaten, kwamen in de kolommen de verhalen los over de ‘roofridder’ die ‘maar wat met het bedrijf gespeeld had’. Ditmaal hadden we toch een stevig debat mogen verwachten over de voors en tegens van Van Thillo, schreef Yvonne Zonderop, voormalig adjunct-hoofdredacteur van de Volkskrant en lid van de commissie-Brinkman, die de toekomst van de geschreven pers in Nederland onderzoekt, vorige week: ‘Maar de kranten – die nu zelf handelswaar zijn – wagen zich er niet aan, net zo min als het keurkorps der columnisten en zelfbenoemde intellectuelen.’ Nemen de redacties een voorschot op Van Thillo’s ‘vriendelijke dictatuur’, zoals hij het zelf noemt? Redactiestatuten respecteert de nieuwe PCM-baas namelijk niet. Nadat hij in 2005 het financiële dagblad De Tijd had overgenomen, ontsloeg hij zowel de hoofdredacteur als de directeur zonder inachtneming van het redactiestatuut. Ook kranten die winst maken, moeten eraan geloven, want zo’n grote schoonmaak zet de toon voor de toekomstige arbeidsverhoudingen. Volgens sommige voormalige medewerkers overlegt Van Thillo wekelijks met ‘zijn’ redacties over de redactionele koers en stuurt hij hun tussen de bedrijven door mails met commentaar op de krant van die dag of de dag ervoor: er stonden te veel lange stukken in, er zat een pagina zonder foto’s tussen of hij miste het ‘verhaal van de dag’ dat de lezer in de onderbuik aanspreekt.
Van de huidige hoofdredacteuren van de Persgroep-kranten zul je geen negatieve verhalen over Van Thillo horen. Ze prijzen zijn ‘liefde voor het krantenbedrijf’ en zijn ‘kennis van zaken’. Hij is ‘de meest inspirerende man van het westelijk halfrond’, hij weet te ‘overtuigen’, is ‘creatief’ en heeft ‘eigenlijk altijd gelijk’. Impliciet geven ook zij dus toe dat de baas de wind eronder heeft. Het is begrijpelijk dat medewerkers die onder Van Thillo een kans krijgen er zo over denken, zo goed als het begrijpelijk is dat de verliezers – pardon, degenen die ‘in goed overleg’ besluiten ‘hun carrière een andere wending te geven’, zoals het bij de Persgroep steevast heet – terugkijken in wrok. Dat deed bijvoorbeeld directeur Guido Van Liefferinge van Sparta, de ‘tijdschriftenpoot’ van de Persgroep. Hij was de drijvende kracht achter de best verkopende pulpbladen van Vlaanderen met titels als Dag Allemaal, Joepie, Woef! en Goed Gevoel, gezamenlijk goed voor vijftig procent van het bedrijfsresultaat van de Persgroep. Niettemin mocht Van Liefferinge zijn carrière een nieuwe wending geven, nadat hij het slachtoffer was geworden van – o, ironie – een nimmer bewezen roddel dat hij het bedrijf saboteerde. In Glamour en glitter, geld en macht (2006) beschrijft Van Liefferinge de nietsontziende stijl van Van Thillo, inclusief diens neiging om redacties in te zetten voor het promoten van zijn andere commerciële activiteiten. Of het allemaal waar is, is moeilijk vast te stellen. Feit is wel dat de websites van de Persgroep-kranten doorschoten zijn met reclame voor de vastgoed- en tweedehands-autohandel van Christian Van Thillo. En het tableau dat Van Liefferinge van de geldbeluste Van Thillo en zijn zwager Christophe Convent (directeur van VTM) schetst, compleet met e-mails van de betrokkenen en de nodige documentatie over geritsel met bv’s, is ook zo al onverkwikkelijk.
CRITICI die wat verder kijken dan hun persoonlijke grieven beschouwen Van Thillo als een exponent van een nieuwe cultuur in de mediawereld. Hij mag charmant, doortastend of zelfs charismatisch zijn, hij is toch vooral trendvolger, meent Ides Debruyne, directeur van het Fonds Pascal Decroos voor bijzondere journalistieke projecten: ‘Die trend is goed beschreven in Flat Earth News (2008) van de Britse onderzoeksjournalist Nick Davies. Sensatienieuws wordt de norm voor alle media. Het dictaat van de kiosk vervangt de vertrouwensrelatie tussen de krant en zijn abonnee. Voor kwaliteit, diepgang of onderzoek is geen geld meer. Journalisten worden een doorgeefluik voor emoties, roddels, reclame en propaganda van voorlichters, adverteerders, politici en de eigen uitgever.’ Deze kwantitatieve en kwalitatieve krimp doet zich bij alle traditionele media voor en het zou unfair zijn die aan Van Thillo te wijten, maar hij is wel koploper en dwingt niet alleen zijn eigen media maar ook de concurrentie tot versnelde aanpassing. Dat zijn kranten beter ‘naar de lezer luisteren’, zoals hij beweert, is schijn. Onderzoek wijst uit dat diezelfde lezers minder vertrouwen in de geschreven pers hebben dan ooit tevoren. Dat bleek ook na de moord in het kinderdagverblijf in Dendermonde in januari. Van Thillo’s krant De Morgen besteedde acht pagina’s aan ‘emo-nieuws’, concurrent De Standaard maar liefst elf pagina’s. Welbeschouwd onderscheidde geen enkel Belgisch medium zich nog van het sensatieblad Het Laatste Nieuws. Het gevolg: op de begrafenis van de slachtoffertjes werden voor het eerst in de Vlaamse persgeschiedenis alle media geweerd. ‘De overdaad aan “emo-nieuws” komt de mensen de neus uit’, zegt Debruyne. ‘Als je je als pers zo onpopulair weet te maken, dan heb je een probleem.’ Ogenschijnlijk bedienen de Vlaamse kranten een eigen niche, maar ze doen dat met berichten en features zonder diepgang. Achter de schermen vindt een totale kaalslag plaats. ‘We hebben in Vlaanderen gewoon geen kwaliteitsmedia meer’, constateert Ides Debruyne: ‘Een belangrijk criterium voor kwaliteitsmedia is dat ze berichten over alle politieke niveaus, van gemeenteraad tot wereldpolitiek. In België wordt niet meer bericht over niveaus als de EU of de Navo. Buitenlandse correspondenten worden ontslagen, voor onderzoeksjournalistiek is geen ruimte en zelfs op de berichtgeving over de binnenlandse politiek wordt beknibbeld. De weinige overgebleven journalisten schrijven kleurloze kopij die om wille van de “synergie” moet kunnen worden gebruikt of herkauwd in andere media.’ Met Van Thillo zou PCM niet alleen een zakenman, maar ook een neoliberale politicus in huis halen. Dat klinkt in Nederlandse oren onwaarschijnlijk, maar de macht is in België anders verdeeld dan in ons land. De Persgroep is de mediapijler van de Vlaamse liberalen. Hun doorbraak, die zijn beslag kreeg in de drie ‘paarse’ kabinetten onder leiding van Guy Verhofstadt, maakte ook de doorbraak van de Persgroep in de ether mogelijk. Verhofstadt is links-liberaal en Europees georiënteerd, Van Thillo rechts-liberaal en Amerikaans geörienteerd, maar de twee wisten elkaar goed te vinden. De commerciële zender VTM is er gekomen onder politieke druk en Verhofstadt heeft toegegeven dat hij persoonlijk Van Thillo heeft aangetrokken als geldschieter. Dat Verhofstadt aan die onderhandelingen een Toscaanse villa overhield, zoals Van Liefferinge beweert, is overigens onzin. Zoveel is er in België de laatste decennia dan wel weer veranderd.
WAT BETEKENT de synergie à la Van Thillo dan voor de PCM-bladen, gesteld dat ze niet op termijn zelfstandig worden, zoals de redacties graag schijnen te willen? Zijn opstelling na de overname van Het Parool in 2002 kan niet representatief worden geacht, want Van Thillo wil zijn portefeuille in Nederland uitbreiden en dat betekent dat hij hier voorlopig niet zijn tanden laat zien. Dat deed hij in België wel. En het voorbeeld van de kwaliteitskrant die hij daar overnam, De Morgen, is niet opwekkend. De voormalige socialistische partijkrant was net aangekocht door de groep Hoste (voorloper van de Persgroep), toen Van Thillo in 1991 het familiebedrijf overnam. Paul Goossens, de toenmalige hoofdredacteur, was geen commercieel genie, maar hij investeerde wel in onderzoeksjournalistiek. Onder zijn bewind gedijde de katholiek bevlogen Walter de Bock (die de moord op socialistenleider Cools, het Agusta-schandaal en de Bende van Nijvel uitspitte) evengoed als een vrijzinnig-linkse ‘kwiet’ als Douglas de Coninck (die onder meer de miljardenschandalen van de Belgische ontwikkelingshulp blootlegde). Niemand kon om de krant heen en daardoor kon Goossens zich de bemoeizuchtige socialistische partijbonzen van het lijf houden. Met Van Thillo kreeg de krant er een nog bemoeizuchtigere baas voor terug. Adjunct Ludwig Verduyn had een boek geschreven over de honderd rijkste families van België en wilde daaruit voorpubliceren in zijn krant, maar zag zijn voornemen prompt geblokkeerd door Van Thillo, die door een aantal van de betrokken families was ingeschakeld. Goossens zelf stapte op, nadat hij in conflict was gekomen met Van Thillo over de journalistieke aanpak van de Golfoorlog. De Morgen nam als enige Vlaamse krant niet de berichtgeving van de Amerikanen en hun embedded journalists over, maar legde de nadruk op eigen verslaggeving. Hoe Van Thillo het graag zag, kunnen we afleiden uit de berichtgeving van die andere krant van de Persgroep, Het Laatste Nieuws, die klakkeloos de informatiestroom vanuit het Pentagon overnam. Intussen maakte de krant nog steeds geen winst. De piepjonge Van Thillo, rechtstreeks afkomstig van Duke University, een particuliere elite-universiteit in North Carolina, wist zich eigenlijk geen raad. Daar kwam pas verandering in met het aantreden van de links-liberaal en begenadigd commentator Yves Desmet als hoofdredacteur in 1994. Desmet gooide de krant volledig om. Hij legde de nadruk op emo-nieuws, een luchtigere stijl en een minder linkse signatuur. Hij had gelijk dat de ‘oude’ krant van ideologische zwaarwichtigheid door de vloer zakte. Maar door zich op te werpen als vertolker van ‘de gewone mensen’ heeft hij achteraf gezien de sluizen opengezet voor de boulevardjournalistiek en daarin zijn kranten als Het Laatste Nieuws nu eenmaal vanouds veel beter. Inmiddels heeft De Morgen nauwelijks nog een eigen smoel: het sportnieuws komt van Het Laatste Nieuws, het economisch nieuws van De Tijd. De krant stevent af op een verlies van drie miljoen euro en hoofdredacteur Klaus van Isacker leeft met zijn redactie op voet van oorlog. Nadat Van Thillo onlangs bekend had gemaakt dat hij nog eens 26 van de 97 redacteuren wil ontslaan, verklaarde Van Isacker zich akkoord en presteerde het zelfs te verkondigen dat de ontslagen ‘niet ten koste van de kwaliteit gaan’. Het jongste nieuws van de burelen van De Morgen is dat de redactie moet verhuizen van het centrum van Brussel naar de bovenverdieping van het pand van Het Laatste Nieuws te Kobbegem, een vlek in Pajottenland met als dubieuze attractie dat om de hoek het biertje Mort Subite – what’s in a name? – wordt gebrouwen
Bron Iskander – Mail
Nota: wordt vervolgd, type ‘Courths Mahler’ tot van Thillo (of een ander. Liefst een ander) het Licht ziet. Of door het bos de bomen. Want de Oude Media zijn de Oude Zieke Man van Europa…..